به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در بخش‌های قبلی این نوشته، چگونگی جمع‌آوری، معرفی فصل‌های چهارگانه خطبه‌ها، نامه‌ها، حکمت‌ها و غرائب کلام این کتاب، همچنین شیوه علمی سید رضی در تدوین و تالیف نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار گرفت. در این نوشته به معرفی اجمالی نکاتی که سید رضی در شرح برخی از مطالب نقل شده در نهج‌البلاغه آورده است، می‌پردازیم.
ابتدا باید این نکته را گفت که برخی از منابعی که سید رضی در هنگام تالیف نهج‌البلاغه در دسترس داشته است، در طول تاریخ یک هزار سال گذشته، از بین رفته و هم‌اکنون تنها منبع استناد این سخنان به امیرمومنان(ع)، کتاب شریف نهج‌البلاغه است.
اهمیت توضیحات، شرح‌ها و نکات تاریخی و ادبی بیان شده توسط سید رضی در هنگام نگارش این کتاب نیز به گونه‌ای است که اگر این توضیحات نبود، هم‌اکنون مخاطب برخی از نامه‌ها، همچنین شرح برخی وقایع و ذکر نام برخی از افراد کاملا فراموش می‌شد و امکان فهم مناسب از مقصود حضرت، بسیار سخت و غیرممکن می‌شد. به‌ویژه آنکه یکی از تلاش‌های سید رضی، توضیح برخی از لغات مشکل «غرائب الکلام» در بخش‌های مختلف این کتاب است که این موضوع، فهم برخی از کلمات نهج‌البلاغه را آسان کرده است.
لزوم گردآوری شرح سید رضی بر نهج‌البلاغه
اگر چه برخی از گزارشهای تاریخی از برگزاری جلسات شرح نهج البلاغه برای شاگردان خود، توسط سید رضی سخن گفته اند، اما در منابع تاریخی، هیچ گزارش از این شرح به شکل مکتوب ارائه نشده است. اما بررسی نکات بیان شده از سوی سید رضی در بخش های مختلف نهج البلاغه، نکات فراوانی را از توانمندی های علمی ، ادبی، تاریخی ، کتابشناسی ،حدیثی و شخصیت شناسی سید رضی بیان می کند که بدون شک می توان آن را «شرح سید رضی» بر بخش های از نهج البلاغه دانست.
بدون شک جمع آوری نکات بیان شده از سوی سید رضی در لابلای کتاب نهج البلاغه، همچنین نکاتی که ایشان در دیگر کتابهای خود در شرح سخنان امیرالمومنین (ع) بیان کرده اند، می تواند نکاتی از دیدگاه های ایشان در شرح سخنان امیرمومنان (ع) را روشن کند. به عنوان نمونه، سید رضی در ذیل خطبه ۲۱ نهج البلاغه، مخاطب را به شرحی که بر این عبارت در کتاب دیگر خودش، «خصائص الائمه»، نوشته است، هدایت می کند ، همچنین در ذیل حکمت ۴۶۶ نهج البلاغه، ایشان خواننده را به کتاب دیگر خود- «مجازات الاثار النبویه»- ارجاع می دهد.
برخی از نکات شرح سید رضی
علاوه بر نکاتی که سید رضی در مقدمه چند صفحه‌ای آورده است در برخی از بخش‌های نهج‌البلاغه می‌توان از شریف رضی نکاتی را در شرح فرازهایی از سخنان امیرالمومنین(ع) یافت. به عنوان نمونه، وی در ذیل خطبه ۲۱ و حکمت ۸۱ به شرح ویژگی‌های ادبی این دو سخن، در خطبه ۱۹ پیرامون مخاطب این سخن و دلیل بیان آن، در نامه سوم به علت صدور این نامه، اشاره کرده است. همچنین ایشان تقریبا در همه نامه‌ها، مخاطب آنان را مشخص کرده و در برخی از خطبه‌ها مانند خطبه ۲۰۹ و حکمت ۸۳ موقعیت بیان این سخنان را بیان کرده است.
اهمیت این نکات به گونه‌ای است که اگر این توضیحات بیان نمی‌شد، امکان انحراف در فهم مبانی کلام وجود داشت، به‌عنوان نمونه اگر در نامه ششم، مخاطب نامه، یعنی معاویه بن ابوسفیان، معرفی نمی‌شد، این تصور به ذهن می‌رسید که حضرت، شیوه انتخاب حاکمان بر اساس روش سه خلیفه قبلی را تایید کرده، این در حالی است که این سخنان، خطاب به معاویه بیان شده و روشن است که باید سخنانی به او گفته شد که امکان نپذیرفتن آن توسط مخاطب، وجود نداشت.
سید رضی در شرح حکمت ۱۳۵ به آیات قرآنی، در شرح حکمت نهم از بخش «غرائب کلامه» به سخنان رسول خدا(ص) و در برخی از موارد به اشعار شاعران، همچنین در شرح خطبه «شقشقیه» به کتاب «اصلاح المنطق» ابن سکیت ارجاع می‌دهد تا درک بهتری از آن سخنان، نصیب مخاطبان شود.
می‌توان ده‌ها مورد دیگر از شرح‌های سید رضی بر بخش‌هایی از نهج‌البلاغه را بر این نوشته افزود، اما به نظر می‌رسد اشاره به برخی از این نکات به عنوان نمونه‌ای از توضیحات ایشان برای بخش‌هایی از این کتاب کافی باشد. نگارنده امیدوار است که این نوشته کوتاه، سرآغاز جمع‌آوری و نگارش «شرح نهج‌البلاغه» بر اساس آثار و مکتوبات سید رضی باشد.
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
---------------------------
پایان پیام
نظر شما