به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ اعلام رسمی انحلال حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) توجه‌ها را به تحولات عراق معطوف کرده است. پیش از این و طی ده سال گذشته، ارتش ترکیه به بهانه فعالیت نیروهای پ.ک.ک، شمال عراق را بمباران می‌کرد. حال با اعلام رسمی انحلال این گروه تروریستی، این پرسش مطرح می‌شود که آیا ترکیه هنوز هم بهانه‌ای برای عملیات نظامی در شمال عراق و اشغال این منطقه خواهد داشت یا خیر؟
مناطق فعالیت پ.ک.ک در عراق
طبق اعلام منابع عربی، پ.ک.ک در منطقه‌ای به وسعت بیش از ۴ هزار کیلومتر مربع در عراق فعالیت دارد. از سال ۱۹۸۴، گروه‌های کوچکی از اعضای پ.ک.ک در داخل عراق، به‌ویژه در کوه‌های قندیل در مثلث مرزی عراق، ترکیه و ایران حضور یافتنند. در سال 1990 و پس از تهاجم صدام به کویت، حضور کردها در این منطقه افزایش یافت و پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳، برخی شهرها و مناطق شمال عراق به پایگاه‌هایی برای پ.ک.ک تبدیل شدند. ارتش ترکیه تا سال ۲۰۱۳ توانست تا عمق خاک عراق نفوذ کرده و بیش از ۳۰ پایگاه و موضع نظامی در داخل عراق ایجاد کند. این پایگاه‌ها غیرقانونی هستند و دولت عراق مخالفت خود با آنها را اعلام کرده است.
پس از تصرف بخش‌های وسیعی از خاک عراق توسط تروریست‌های داعش در سال ۲۰۱۴، پ.ک.ک برای حمایت از اقلیت ایزدی و کردها، حضور خود را به مناطق سنجار، مخمور، زمار و کرکوک گسترش داد و دامنه فعالیتش به بیش از ۴ هزار کیلومتر مربع رسید.
مهم‌ترین پایگاه‌های پ.ک.ک در عراق شامل کوه‌های قندیل، مناطق سیدکان و سوران، زاب، زاخو، العمادیه، کانی‌ماسی، هفت‌نین، کارا، ماتین، زمار و مخمور، سنونی و فیش‌خابور در استان‌های دهوک، اربیل، سلیمانیه و نینوا می‌شوند. تعداد کل نیروهای مسلح پ.ک.ک در حال حاضر بیش از ۶ هزار نفر برآورد می‌شود، هرچند آمار دقیقی در دست نیست.
در سال ۲۰۱۶، این گروه مسلح شاخه‌های محلی خود در شهر سنجار، در ۱۱۰ کیلومتری غرب موصل، را تأسیس کرد. این شاخه‌ها از ایزدی‌های عراقی و دیگر کردها تشکیل شده‌اند. برجسته‌ترین این گروه‌ها، «یگان‌های حفاظت از سنجار» هستند که به‌صورت محلی با عنوان «میلیشای ایزدی» شناخته می‌شوند. گفته می‌شود بیشتر اعضای این گروه‌ها در سنجار و مناطق اطراف آن فعال هستند.
حضور نظامی ترکیه در عراق به روایت آمار
عراق هرگز از حضور نظامی ترکیه در خاک اظهار رضایت نکرده و خواستار خروج آنها از شمال این کشور شده است. اما آنکارا در مقابل، به بهانه تهدیدآمیز بودن پ.ک.ک، حوزه‌های عملیات خود را گسترش داده است.
بر اساس گزارش «العربی الجدید»، تعداد پایگاه‌های ترکیه در داخل خاک عراق به ۸۰ پایگاه می‌رسد. همچنین بیش از ۵ هزار نیروی نظامی ترکیه‌ای در خاک عراق مستقر هستند. مهم‌ترین پایگاه‌های نظامی ترکیه در عراق شامل اردوگاه بعشیقه، الزاب، ماتین، سوران و یک باند قدیمی پرواز در حومه دهوک است که نیروهای ترکیه از سال ۲۰۱۸ در حال تبدیل آن به پایگاه نظامی هستند. در همین حال، منابع نزدیک به دولت آنکارا شمار پایگاه‌های نظامی ترکیه در شمال عراق را بسیار کمتر از ۸۰ و حداکثر ۲۰ پایگاه اعلام کرده‌اند. همچنین باید اشاره کرد که نخستین پایگاه نظامی ترکیه در سال ۱۹۹۲ در داخل خاک عراق تأسیس شد.
تمام این پایگاه‌ها در عمق بیش از ۳۰ کیلومتری خاک عراق قرار دارند. بر اساس گزارشی از شبکه «العربی الجدید»، فعالیت‌های اطلاعاتی ترکیه تا شعاع ۵۰ کیلومتری عمق خاک عراق، به‌ویژه در مناطق نزدیک به شهر سلیمانیه، گسترش یافته است. آنکارا با این ادعا که حضورش در عراق جنبه دفاعی دارد، از خروج از این کشور امتناع می‌کند و این حضور را «حق مشروع برای مقابله با حملات پ.ک.ک از خاک عراق» توصیف می‌نماید. هرچند دولت عراق بارها در این زمینه به سازمان ملل شکایت کرده است.
عصام الفیلی، استاد روابط بین‌الملل در بغداد، معتقد است که ترکیه تحت هیچ شرایطی از خاک عراق عقب‌نشینی نخواهد کرد، چراکه این کشور حضور خود در عراق را بخشی از «حق تاریخی» می‌داند که به ادعای مالکیت بر استان موصل بازمی‌گردد. از سوی دیگر، آنکارا حضور خود را بخشی از راهبردش برای پر کردن خلأ قدرت در مقابل رقیب قدرتمندی چون ایران در عراق می‌داند، هرچند ایران هیچ‌گونه حضور نظامی در عراق ندارد.
پایان بهانه ترکیه برای حضور نظامی در عراق
اکنون که پ.ک.ک اعلام خلع سلاح کرده، طرف عراقی منتظر خروج نیروهای ترکیه از خاک عراق است. با این حال، برخی کارشناسان نزدیک به ترکیه نسبت به اعلام خلع سلاح این گروه کُردی با دیده تردید می‌نگرند. یک سرتیپ بازنشسته نیروهای پیشمرگه کرد عراق به «العربی الجدید» گفت: خروج پ.ک.ک از مناطقی که در آنها حضور دارد به معنای بازگشت بیش از ۲۵۰ هزار کُرد عراقی به مناطقی است که سال‌ها پیش بر اثر درگیری‌های نظامی و بمباران‌های ارتش ترکیه از آنها آواره شده‌اند.
برخی نیز پیش‌بینی کرده‌اند که خلع سلاح کامل پ.ک.ک آسان نخواهد بود و شاخه تندرو این گروه که با عنوان «شاخه قندیل» و به رهبری جمیل باییک شناخته می‌شود، ممکن است با این اقدام مخالفت کند. عقیل الطائی، کارشناس امنیتی عراقی، بر این باور است که خلع سلاح پ.ک.ک به معنای بازگشت وضعیت عادی به سنجار و مناطق اطراف آن از جمله مخمور و زمار خواهد بود و البته این وضعیت عادی زمانی تحقق می‌یابد که شاهد خروج نیروهای ترکیه از عراق و بازگشت آوارگان کُرد عراقی به خانه‌های خود باشیم.
حتی با انحلال پ.ک.ک و پایان عملیات نظامی این گروه به فرمان سرکرده محبوس آن یعنی عبدالله اوجالان، هنوز گه‌گاه صدای پرواز جنگنده‌های ترکیه بر فراز برخی شهرها و روستاهای دهوک در شمال عراق شنیده می‌شود. نجیب خالد، یکی از ساکنان منطقه بلافه در ناحیه درالوک استان دهوک، به شبکه الحره گفت که پهپادهای ترکیه همچنان در حال پرواز بر فراز این مناطق هستند.
برخی از نمایندگان پارلمان عراق اقداماتی برای اخراج نیروهای ترکیه از این کشور و بستن پایگاه‌های آنها، نه‌تنها در منطقه کردستان بلکه در سایر مناطق از جمله «زلیکان» در حومه موصل را آغاز کرده‌اند. با این حال، به نظر می‌رسد آنکارا بر حفظ پایگاه‌هایش پافشاری می‌کند.
کریم المحمداوی، رئیس کمیته امنیت و دفاع پارلمان عراق، در این رابطه اعلام کرد که حضور نیروهای ترکیه در عراق «دیگر هیچ توجیهی ندارد».
از سوی دیگر، مهند حافظ‌اوغلو، تحلیل‌گر سیاسی نزدیک به دولت ترکیه، در گفت‌وگو با شبکه الحره توضیح داد که آنکارا «تا زمانی که پ.ک.ک به‌طور مؤثر خلع سلاح نشود» به عملیات نظامی خود در عراق پایان نخواهد داد. به گفته این کارشناس ترک، حتی در صورت خلع سلاح کامل پ.ک.ک، ترکیه نمی‌تواند فورا نیروهای خود را از عراق خارج کند و برای این امر دو دلیل اصلی وجود دارد:
نخست، تمایل ترکیه به حفظ نیروهای خود برای نظارت میدانی بر اوضاع پس از خلع سلاح پ.ک.ک؛ و دوم، وجود تفاهماتی میان آنکارا، بغداد، اقلیم کردستان، دمشق و عمان برای تشکیل نیروی منطقه‌ای چهارگانه برای مبارزه با تروریسم که سال‌ها از طرح آن می‌گذرد.
این در حالی است که عراق هرگونه توافقی در خصوص حضور نیروهای ترکیه را رد کرده و دولت این کشور بر خروج کامل نیروهای نظامی ترکیه تأکید دارد.
علاوه بر این، ترکیه حضور نظامی خود در عراق را به‌منزله حفظ توازن قوا در منطقه می‌داند. آنکارا خود را یک قدرت منطقه‌ای می‌بیند که باید حضوری مؤثر داشته باشد و این حضور را نوعی حمایت از اقتصاد خود، به‌ویژه با توجه به فعالیت شرکت‌های بزرگ اقتصادی ترکیه در عراق، می‌داند.
عصام الفیلی، استاد روابط بین‌الملل در بغداد در این‌باره معتقد است که این حضور می‌تواند زمینه‌ساز گسترش همکاری‌های ترکیه و عراق در حوزه انرژی باشد، حوزه‌ای که ترکیه به‌شدت به آن نیاز دارد.
وی دراین‌باره می‌افزاید: حتی اگر پارلمان عراق قانونی برای اخراج نیروهای ترکیه تصویب کند و این مسأله بر ترکیه فشار وارد کند، اجرای چنین قانونی کار دشواری خواهد بود؛ زیرا بغداد فاقد توانمندی‌های نظامی هم‌تراز یا حتی نزدیک به ترکیه است تا بتواند با فشار، آنکارا را مجبور به خروج از شمال عراق کند. از دیدگاه الفیلی، بهترین راه‌حل، بین‌المللی‌سازی این مسأله و تصویب قطعنامه‌ای در سازمان ملل برای الزام ترکیه به خروج از عراق است؛ مسیری که بغداد پیش‌تر نیز آن را پی گرفته اما تاکنون به نتیجه نرسیده است.
بنابراین به نظر می‌رسد که دولت عراق، حتی پس از خلع سلاح پ.ک.ک، همچنان چاره‌ای جز ادامه فشارهای یک‌جانبه بر ترکیه برای خروج از خاک خود ندارد؛ فشاری که احتمالا بر روابط آینده بغداد و آنکارا تأثیرگذار خواهد بود.
تحولات اخیر پیرامون انحلال پ.ک.ک فرصت تازه‌ای برای دولت عراق ایجاد کرده تا با اتکا به مشروعیت بین‌المللی، فشارها برای خروج نظامیان ترکیه از خاک خود را افزایش دهد. با این حال، آنکارا با استناد به نگرانی‌های امنیتی، توافق‌های منطقه‌ای، و منافع اقتصادی، حضور خود را ضروری می‌داند. ضعف بغداد در زمینه نظامی و عدم حمایت قاطع بین‌المللی، تحقق این هدف را دشوار ساخته است. آینده روابط بغداد و آنکارا به چگونگی مدیریت این بحران وابسته است؛ مسأله‌ای که اگر حل‌وفصل نشود، می‌تواند به تنشی پایدار میان دو کشور بدل شود.
**************
پایان پیام/ 345
