به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در چهارمین حکمت نهج‌البلاغه، این جملات از امیرالمومنین(ع) نقل شده است: «وَ قَالَ علیه‌السلام الْعَجْزُ آفَةٌ، وَ الصَّبْرُ شَجَاعَةٌ، وَ الزُّهْدُ ثَرْوَةٌ، وَ الْوَرَعُ جُنَّةٌ، وَ نِعْمَ الْقَرِینُ الرِّضَی. و فرمود(ع): و ناتوانی آفت است، و شکیبایی دلیری است، و زهد توانگری است، و پارسایی چونان سپر است. بهترین همنشین خشنودی است از خواست خداوند». سید رضی برای این جملات، عنوان «معرفه الرذائل و الفضائل الاخلاقیه، شناخت رذائل و فضیلت‌های اخلاقی» را انتخاب کرده است.
در منابع روایی:
در منابع مختلفی روایی، کل این عبارت یا بخشی از آن، از امام علی(ع) نقل شده است که برخی از پژوهشگران، حدود ۴۸ ماخذ برای آن از منابع روایی قبل و بعد از سید رضی نقل کرده‌اند. در بسیاری از این منابع از جمله وسائل الشیعه، فروع کافی، امالی شیخ صدوق و تهذیب الاحکام این روایت به نقل از امام علی(ع) نقل شده است. در معدودی از این منابع نیز این سخنان از امیرالمومنین(ع) به نقل از رسول خدا(ص) نقل شده است.
در این عبارت یک صفت مذموم یعنی عجز و ناتوانی و سه صفت مطلوب شامل: صبر، زهد و تقوی و آثار هر کدام بیان شده است، همچنین عبارت «نعْمَ الْقَرِینُ الرِّضَی، بهترین همنشین خشنودی است از خواست خداوند» را می‌توان بخش مکمل هر چهار صفت در نظر گرفت.
شرحی کوتاه:
الْعَجْزُ آفَةٌ: عجز مفهومی کلی و وسیع است که شامل عجزهای علمی، جسمی، اقتصادی، فکری و اعتقادی است که ناتوانی در هر کدام از آنها، آفت‌های مختلفی در زندگی انسان می‌گذارد، این در حالی است که شخصا حداقل یکی از این ناتوانی‌ها باشد، حال اگر شخصی دارای دو یا چند مورد از این ناتوانی‌ها باشد، طبیعی است که شرایط برای او بسیار سخت‌تر خواهد بود و آفت‌های ناشی از این ناتوانی در وجود او گسترده‌تر می‌شود. رفع عجز و ناتوانی در هر موضوعی نیز نیازمند تلاش برای رفع آن ناتوانی است و این نیازمند شناخت کامل آن ناتوانی و انجام فعالیت‌های مرتبط با رفع آن است، مثلا عجز علمی نیازمند آموزش و عجز مالی نیازمند تلاش برای کسب درآمد است.
حضرت در فراز دوم این حکمت می‌فرماید: «وَالصَّبْرُ شَجَاعَةٌ، صبر شجاعت است»، اگر صبر را پذیرش شرایط موجود در کنار تلاش برای رسیدن به شرایط مطلوب بدانیم، باید گفت که هر سه مورد کلی «صبر» یعنی صبر در مقابل گناه و معصیت، صبر در مقابل دستورات خداوند و صبر در مقابل سختی‌ها و مصائب دنیایی، نوعی شجاعت را می‌طلبد که شخص صبور دارای آن است. روشن است که صبر کردن نباید بهانه‌ای برای ترک وظایف شرعی یا وسواس‌های بی‌مورد اخلاقی شود که اگر اینگونه باشد، نوع دوم صبر یعنی در مقابل دستورات خداوند انجام نشده است.
امام علی(ع) در فراز سوم این حکمت می‌فرماید: «وَالزُّهْدُ ثَرْوَةٌ، زهد ثروت است.»، تفاوت زاهد و فقیر در آن است که در فقر، شخص چیزی ندارد، اما در زهد، شخص دلبستگی و وابستگی به آنچه دارد را ندارد و بنابر وظایف شرعی، شرایط اخلاقی یا آفت‌های دنیایی، می‌تواند از داشته‌های خود دست بکشد.
بنابراین، شخص زاهد همیشه ثروتمند است، چون با قوت زهد، توانسته است به جایی برسد که داشتن و نداشتن در نزد او یکسان باشد. برخلاف انسان ثروتمند که ممکن است با از دست دادن دارایی خود، عملا همه اعتبار و آبرو و حرمت خود را از دست بدهد.
منابع:
کتاب: روات و محدثین نهج البلاغه، مرحوم محمد دشتی
کتاب: پیام امام، شرح نهج البلاغه آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
......................
پایان پیام
نظر شما