به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) - ابنا - در حکمت یازده نهج‌البلاغه به نقل از حضرت امام علی(ع) آمده است: «وَ قَالَ (ع): إِذَا قَدَرْتَ عَلَی عَدُوِّکَ، فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُکْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَیْهِ؛ و فرمود(ع): چون بر دشمن پیروز شدی، عفو و گذشت را شکرانه پیروزیت قرار ده.»
این روایت قبل از سید رضی در کتاب «الرسائل والرسائل الأدبیة» تالیف ابوعثمان جاحظ همچنین «المجتنی» تالیف:ابن درید، با تفاوت‌های در الفاظ نقل شده است. این تفاوت در عبارات نشانگر آن است که ماخذ روایت نزد مولفان این دو کتاب، با ماخذی که توسط سیدرضی نقل شده، متفاوت بوده و این موضوع نشانگر آن است که این سند، حداقل سه سند روایی متفاوت داشته است.
همچنین بعد از سید رضی نیز این حدیث، توسط شخصیت‌های مختلفی نقل شده است؛ به عنوان مثال: أبوسعد الآبی در «نثر الدر فی المحاضرات»، الثعالبی در «الاعجاز والایجاز»، راغب اصفهانی در «محاضرات الأدباء»، خوارزمی در «المناقب»، أسامة بن منقذ در «لباب الاداب»، لیثی واسطی در «عیون الحکم والمواعظ» و علامه مجلسی در بحارالانوار این سخن را از امیرالمومنان(ع) نقل کرده‌اند که ماخذ برخی از آنها غیر از نهج‌البلاغه، بوده است.
در معانی «عفو» در این عبارت، در میان شارحان نهج‌البلاغه دو دیدگاه وجود دارد، اگرچه در هر دو نظریه، اصل عفو و بخشش و آثار فراوان آن بر زندگی فردی و اجتماعی مورد تاکید قرار گرفته، اما گروهی معتقدند که این عفو در هنگام قدرت، در موضوعات سیاسی و اجتماعی نیز جاری است و برای این سخنان خود، نمونه‌هایی از تاریخ اسلام و عفو بعد از پیروزی در سیره پیامبر(ص) در فتح مکه را به‌عنوان شاهد بیان می‌کنند.
ولی گروه دوم معتقدند با توجه به عبارت امیرالمومنین(ع) که با لفظ «عدوک» فرموده، این بخشش و عفو تنها در زمانی است که انسان در مسائل شخصی و فردی بر دشمن خود غلبه کرده باشد و در هنگامی که شخصی با خداوند و دین دشمنی کند، نمی‌توان به آسانی از عفو و بخشش او سخن گفت، چون ممکن است این عفو، منجر به جرئت‌بخشی به دیگر دشمنان یا نشانه‌ای بر ضعف دشمنان قلمداد شود؛ همانگونه که رسول خدا(ص) حتی بعد از مکه در مورد برخی از افراد، عفو انجام ندادند.
از نکات مورد توجه در این عبارت امام علی(ع) این است که برخلاف تصور عمومی که در هنگام سختی‌ها و فشارها، توجه به خداوند داشته و معمولا بعد از پیروزی و فتح، توجه به خداوند کاهش می‌یابد، اما ایشان تاکید می‌کنند که انسان‌ها بعد از غلبه بر دشمن، باید به این نکته توجه داشته باشند که این پیروزی، عطیه‌ای از سوی خداوند است و به شکرانه این پیروزی، انسان باید توجه به خدا را بیشتر کند و دشمن خود را که از او ضربات مختلفی خورده و هزینه‌های زیادی را برای غلبه بر او صرف کرده، عفو کند.
این نکته را نیز باید افزود که خطبه یازدهم با موضوع توجه فردی به نحوه مقابله با دشمن بیان شده و حضرت در آن، هنگامی که یک شخص با دشمن روبرو می‌شود را تشریح کرده است. در نامه یازدهم نحوه مقابله گروهی با دشمن و لزوم اتحاد و دوری از تفرقه بیان شده و در حکمت یازدهم، اقدامی که هنگام مقابله با اسرای دشمن لازم است انجام شود، مورد تاکید قرار گرفته است. پیوستگی موضوعی میان این سه بخش ظاهرا مجزا از هم، از نکات قابل توجه در نهج‌البلاغه است.
سید علی‌اصغر حسینی / ابنا
---------------------------
پایان پیام
نظر شما