حکمت‌های نهج البلاغه ۶/ رازداری، خوشرویی و عیب‌پوشی؛ ارزش‌های انسانی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ سید رضی در بخش گزیده‌ای از سخنان امام علی(ع) که به عنوان حکمت ششم این کتاب نقل کرده، پنج عبارت را آورده است: «قَالَ عَلَیهِ السِّلَامُ صَدْرُ الْعَاقِلِ صُنْدُوقُ سِرِّهِ، وَ الْبَشَاشَةُ حِبَالَةُ الْمَوَدَّةِ، وَ الإِحْتِمَالُ قَبْرُ الْعُیُوبِ. وَ رُوِیَ أَنَّهُ قَالَ فِی الْعِبَارَةِ عَنْ هَذَا الْمَعْنَی أَیْضاً: «الْمَسْأَلَةُ خِبَاءُ الْعُیُوبِ، وَ مَنْ رَضِیَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السَّاخِطُ عَلَیْهِ»، فرمود(ع): سینه عاقل صندوقچه راز اوست و خوشرویی دام دوستی است و بردباری، قبرستان زشتی‌هاست. و نیز روایت شده که آن حضرت در بیان این معنی فرموده است که آشتی‌جویی، سرپوش عیب‌هاست. هر که از خود خشنود بود، خشم گیرندگانش بسیارند».

این سخنان قبل و بعد از سید رضی در بیش از ۴۸ منبع روایی مانند امالی شیخ صدوق، وسائل الشیعه، اصول کافی، بحارالانوار و حتی برخی از منابع اهل سنت مانند مسند احمد بن حنبل نقل شده است.  

در نگاه ابتدایی، موضوعات مطرح شده در این حکمت، موضوعاتی مستقل از هم به نظر می‌رسد، اما در یک نگاه عمیق‌تر می‌توان نسبت‌هایی میان برخی از عبارت‌ها یافت. به‌عنوان نمونه حضرت در بخش اول این جمله می‌فرماید: «صَدْرُ الْعَاقِلِ صُنْدُوقُ سِرِّهِ، سینه عاقل صندوق سر اوست.» یعنی سینه هر فرد عاقلی، صندوق سر اوست.»، از سویی دیگر ممکن است انسان در روابط اجتماعی خود، به دلایلی به برخی از عیوب دیگران آگاهی پیدا کند، اگر او به این عیوب توجه نکند و بر آن‌ها صبوری داشته باشد، به اصطلاح این عبارت، این تحمل، مقبره آن عیب خواهد شد: «الإِحْتِمَالُ قَبْرُ الْعُیُوبِ؛ بردباری، قبرستان زشتی‌هاست»، شرط اول این صبوری و بردباری، رازداری است تا آن عیب آشکار نشود.

حاصل این رازداری نیز روابط اجتماعی و «حالِ خوب»ناشی از آن است. حال اگر کسی به دلایلی با خودخواهی و استدلال های ناشی از تمایلات نفسانی، اقدام به افشای اسرار کرد، طبیعی است که خشم دیگران نسبت به خود را بر می انگیزاند: «وَ مَنْ رَضِیَ عَنْ نَفْسِهِ کَثُرَ السَّاخِطُ عَلَیْهِ هر که از خود خشنود بود، خشم گیرندگانش بسیار می شوند». زیرا شخص از خود راضی، به خود اجازه می‌دهد برای آنکه برتری خود به دیگران را نشان دهد، عیوب دیگران را نمایان کند.

در میان این عبارت، می‌توان به چند واژه بیشتر از بقیه کلمات توجه کرد: تعبیر به «حبالة به معنای دام» اشاره به این است که حتی افرادی که از انسان گریزانند با اظهار محبت و خوشرویی به سوی وی می‌آیند و کینه‌ها از سینه‌ها شسته می‌شود. 

اشاره حضرت به اینکه سینه «انسانِ عاقل»، صندوق سِر اوست، نیز تاکید بر این است که رازداری از ویژگی‌های انسان عاقل است وگرنه افراد نادان، نه تمایل و نه توانی برای رازداری دارد. 

استفاده امیرالمومنین (ع) از کلمه «صَدر به معنای سینه» به جای کلمه «قلب»، نیز نشانگر آن است که «صدر» بخش وسیعی از وجود آدمی است که قلب جزیی از آن محسوب می‌شود و معنایی وسیع‌تر از قلب دارد.

سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا

............................

پایان پیام