به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در بخش‌های قبلی این نوشته، چگونگی جمع‌آوری، معرفی فصل‌های چهارگانه خطبه‌ها، نامه‌ها، حکمت‌ها و غرائب کلام این کتاب، همچنین شیوه علمی سید رضی در تدوین و تالیف این کتاب و شرح سید رضی بر این کتاب مورد بررسی قرار گرفت.
در این نوشته به معرفی اجمالی برخی شرحهای نوشته شده بر نهج‌البلاغه در طول ده قرن گذشته می‌پردازیم. طبیعی است که امکان معرفی کامل این شرح‌ها و توضیحات در مورد ویژگی‌های هر کدام از شرح‌ها نیست اما تلاش می‌شود به اجمال به برخی آثار پرداخته شود.
مانند شرح هر کتابی، شرحهای نهج‌البلاغه را می‌توان به چند دسته «شرح کامل» و «شرح گزیده»، «شرح موضوعی» و «شرح ناتمام» دسته‌بندی کرد. همچنین این شرح‌ها، از نظر زبانی به شرحهای عربی، فارسی، اردو و دیگر زبان‌ها تقسیم‌بندی می‌شود.
در میان شرحهای کامل نهج‌البلاغه می‌توان به مشهورترین شرح نوشته شده بر این کتاب توسط یک عالم اهل سنت اشاره کرد: «شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید» تالیف عزالدین ابی‌حامد عبدالحمید بن هبة‌الله المدائنی مشهور به ابن ابی‌الحدید. تدوین این کتاب از سال ۶۴۴ آغاز شد و تا سال ۶۴۹ هجری قمری طول کشید. ابن ابی‌الحدید در انتهای کتاب خود می‌نویسد: «این شرح را از رجب سال ۶۴۴ تا صفر سال ۶۴۹ به پایان رساندم، یعنی چهار سال و هشت ماه طول کشید که من این شرح را بنویسم و این دقیقاً به اندازه دوران خلافت خود حضرت علی(ع) است».
این شرح که باید آن را در دسته‌بندی «شرحهای کامل» نهج‌البلاغه قرار داد، در ۲۰ جلد تدوین شده که نگارش آن تحولی در نگارش شرح بر این کتاب ایجاد کرد و تقریبا بعد از تالیف این کتاب، هیچ شرحی بر نهج‌البلاغه، بدون استفاده مستقیم یا غیرمستقیم از آن تالیف نشده است. اگر چه برخی از افراد، در رد یا نقد برخی از مطالب این کتاب، کتاب‌هایی تدوین و منتشر کرده‌اند و برخی نیز مطالب این کتاب را تصحیح کرده‌اند، اما جایگاه این شرح همچنان در میان شارحان نهج‌البلاغه محفوظ است.
در شرحهای نوشته شده بر نهج‌البلاغه، دو کتاب با عنوان «منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه» شناخته شده است. اولین کتاب با این عنوان تالیف «قطب‌الدین راوندی» در قرن ششم است که از ماخذ مورد استفاده ابن ابی‌الحدید در شرح خود بوده است. این شرح که از اولین شرحهای نوشته شده بر نهج‌البلاغه شناخته می‌شود، در اواخر شعبان ۵۶۶ هجری قمری به پایان رسیده است.
دومین کتاب با عنوان «منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه» تالیف میرزا حبیب‌الله خویی است که در دسته‌بندی «شرحهای ناتمام» نهج‌البلاغه قرار گرفته، چون مولف محترم تنها تا خطبه ۲۲۹ این کتاب را شرح داده است.
در میان شرح‌هایی که تلاش کرده‌اند با دسته‌بندی «موضوعی» به تبیین مفاهیم این کتاب بپردازند می‌توان به کتاب شرح «بهج الصباغة» تألیف مرحوم شیخ محمدتقی شوشتری اشاره کرد که موضوعات این کتاب در بیش از هزار موضوع دسته‌بندی کرده و به صورت اجمالی هر موضوع را شرح داده است.
فراوان‌ترین شرحهای نوشته شده بر نهج‌البلاغه نیز شرحهای گزیده است که در آن یک خطبه مانند خطبه قاصعه یا یک نامه مانند نامه امیرالمومنین(ع) به مالک اشتر شرح داده شده است.
برخی از مولفان و شارح نیز، براساس ذوق شخصی خود، گزیده‌ای از موضوعات مطرح شده در این کتاب را انتخاب کرده و به شرح آن پرداخته‌اند. نمونه‌های فراوانی از این کتاب‌ها در کتابشناسی‌های مختلف تدوین شده در مورد نهج‌البلاغه معرفی شده‌اند.
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
.......................
پایان پیام
نظر شما