حکمت‌های نهج‌البلاغه ۱۶/ تدبیر کنید، اما تسلیم تقدیر هم باشید

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در عبارت نقل شده از امیرالمؤمنین (ع) در نهج‌البلاغه آمده است: «وَ قَالَ (علیه السلام): تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِیرِ، حَتَّی یَکُونَ الْحَتْفُ فِی التَّدْبِیرِ. فرمود (ع): کارها دستخوش تقدیرند، به گونه‌ای که گاه تدبیر، سبب مرگ شود.»

این سخن از امام علی (ع) در منابع مختلفی، قبل از سید رضی نقل شده است. به عنوان نمونه، جاحظ، ۱۵۰ سال قبل از سید رضی، این سخن را در کتاب «مائه کلمه، یکصد کلمه از امیرالمؤمنین (ع)» خود نقل کرده است. ابن شعبه حرانی در «تحف العقول» و شیخ مفید در کتاب «ارشاد» از دیگر نقل‌کنندگان این حدیث در کتاب‌های خود هستند.

منابع فراوان دیگری نیز، پس از سید رضی، این عبارت را با تفاوت‌هایی در عبارت نقل کرده‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به «غررالحکم و دررالکلم» آمدی، «کشف الیقین فی فضائل أمیرالمؤمنین (ع)» علامه حلی و «بحار الأنوار» اشاره کرد.

این جمله امیرالمؤمنین (ع)، به معنای عدم تدبیر و برنامه‌ریزی برای انجام فعالیت‌های مختلف در زندگی نیست؛ زیرا انسان هم به دلایل عقلی موظف است که مدبرانه امور خود را مدیریت کند و هم به دلایل شرعی، واجب است که حداکثر تلاش خود را برای انجام وظایف دینی خود به کار گیرد.

به نظر می‌رسد نکته اساسی در این سخن امام علی (ع)، توجه به تقدیرهای الهی و واگذار کردن نتیجه نهایی هرگونه برنامه‌ریزی شخصی، اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی به خداوند است. این نگاه توحیدی به تدابیر مختلف، باید در تمامی دوران حیات آدمی در نظر گرفته شود. از دیگر نتایج این سخن، توجه به «تدبیر و توکل» در کنار «تدبیر و تفکر» است، مبادا که انسان در طول حیات خویش، خداوند را به فراموشی بسپارد و به عقل و توانمندی‌های خود تکیه کند.

شیخ مفید در «ارشاد» خود، ماجرای نقل این عبارت از امام علی (ع) را این‌گونه بیان کرده است: این کلام مربوط به زمانی است که شهربانو، مادر امام سجاد (ع)، اسیر شد. امام علی (ع) از وی پرسید: از پدرت سخنی به یادگار برای تو مانده است؟ حضرت شهبانو، این‌چنین جواب داد: «زمانی‌که امر خدا غلبه کند و اراده‌ی خدا بر امری قرار بگیرد، خواسته‌های انسانی در کنار او ذلیل شده و نرم و تسلیم می‌شود؛ اگر عمر انسان تمام بشود، چاره آن مرگ است و راهی جز این وجود ندارد.»

ایشان به امام علی (ع) عرض کردند: «ما این دو جمله را از پدرمان حفظ هستیم.» زمانی‌که این دو جمله را بیان کرد، امام فرمود: «پدرت چه حرف خوبی زده است.» و بعد از آن این جمله را فرمود: «تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِیرِ حَتَّی یَکُونَ الْحَتْفُ فِی التَّدْبِیرِ».

منابع:

کتاب: ارشاد، شیخ مفید

کتاب: پیام امام، شرح نهج البلاغه آیت الله العظمی مکارم شیرازی

کتاب: روات و محدثین نهج البلاغه، مرحوم محمد دشتی

سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا

.....................

پایان پیام