حکمت‌های نهج‌البلاغه ۲۵/ هنگام گناه، از تداوم نعمت‌ها بترسید!

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ حکمت ۲۵ که گزیده‌ای از سخنان نسبتا طولانی امام علی(ع) با یک شخص مستمند است، این عبارت کوتاه است:

«وَ قَالَ (ع): یَا ابْنَ آدَمَ، إِذَا رَأَیْتَ رَبَّکَ سُبْحَانَهُ یُتَابِعُ عَلَیْکَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِیهِ، فَاحْذَرْهُ. و درود خدا بر او، فرمود: ای فرزند آدم! زمانی که خدا را می‌بینی که انواع نعمت‌ها را به تو می‌رساند و در حالی که تو معصیت‌کاری، بترس».

منابع مختلف روایی مانند کتاب فروع کافی، این روایت را به نقل از نامه‌ای از امام علی(ع) به فرزندش امام حسن(ع) نقل کرده‌اند. همچنین این روایت به نقل از امام علی(ع) از رسول خدا(ص) در کتاب «وسائل الشیعه» نقل شده که البته همگی این‌ها می‌تواند درست باشد، چون ممکن است امام علی(ع) این سخنان را از رسول خدا(ص) شنیده و آن را در زمانی دیگر، در نامه‌ای به امام حسن(ع) نوشته است. برخی از محققان نیز برای این روایت بیش از ۴۰ سند روایی از منابع گوناگون تالیف شده قبل و بعد از تدوین نهج‌البلاغه نقل کرده‌اند که نشانگر شهرت فراوان این حدیث در میان منابع است.

مضامین این سخنان امام علی(ع) در بخش‌های دیگر نهج‌البلاغه آمده است. به‌عنوان نمونه در حکمت ۱۱۶ آمده است:

«وَ قَالَ عَلَیهِ‌السَّلامُ: کَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ، وَمَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَیْهِ، وَمَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِیهِ! وَمَا ابْتَلَی اللَّهُ أَحَداً بِمِثْلِ الْإِمْلاءِ لَهُ. چه بسیارند کسانی که به سبب نعمتی که به آن‌ها داده شده در غفلت فرو می‌روند و به سبب پرده‌پوشی خدا درباره آن‌ها، مغرور می‌گردند و بر اثر تعریف و تمجید از آنان، فریب می‌خورند و خداوند هیچ کس را با چیزی مانند مهلت دادن (و ادامه نعمت‌ها و ترک عقوبت) آزمایش نکرده است».

سنت «استدارج» شیوه خداوند در مقابله با افرادی که در با وجود هشدارهای متعدد و تذکرات فراوان، در مرحله ابتدایی خود را به «ندیدن و نفهمیدن» زده و در مراحل بعدی، اصولا «توانایی درک و فهم» این نشانه‌های الهی را از دست می‌دهند. خداوند نیز که یکی از اوصاف او -جل و علا- «الهادی» است، در کنار همه این تذکرات و هشدارها، هنگامی که شخص تمایل به شنیدن تذکرات و هشدارها ندارد، او را تا رسیدن به زمان مناسب رها می‌کند.

قرآن کریم نیز در آیات متعددی به این سنت الهی اشاره کرده است. به‌عنوان نمونه در سوره انعام آیه ۴۴ آمده است: «فَلَمّا نَسُوا ما ذُکِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ کُلِّ شَیْء حَتّی إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ، هنگامی که آن‌چه را به آن‌ها تذکر داده شده بود به فراموشی سپردند، درهای همه چیز (از نعمت‌ها) را به روی آنها گشودیم تا (کاملاً) خوشحال شدند (و به آن دل بستند) ناگهان آن‌ها را گرفتیم (و سخت مجازات کردیم) و در این هنگام همگی مأیوس شدند».

همچنین خداوند در آیات ۱۸۲ و ۱۸۳ سوره اعراف آیه ۱۸۲ و ۱۸۳ می‌فرماید: «وَالَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ * وَأُمْلی لَهُمْ إِنَّ کَیْدی مَتینٌ، و آن‌ها که آیات ما را تکذیب کردند به تدریج از جایی که نمی‌دانند گرفتار مجازاتشان خواهیم کرد * و به آن‌ها مهلت می‌دهیم (تا مجازاتشان دردناک‌تر باشد) زیرا تدبیر من، قوی (و حساب شده) است».

به نظر می‌رسد در بُعد فردی، بهترین راه برای دچار نشدن به این ابتلای بزرگ، توبه کردن بلافاصله بعد از هر گناه باشد تا در هر توبه، شخص توجه به خداوند پیدا کرده و اینگونه لطف و محبت خداوند به خود را از دست ندهد. در بُعد اجتماعی نیز بهترین روش، گسترش فرهنگ نظارت همگانی و امر به معروف و نهی از منکر است تا همگان متوجه شده و جامعه از قرار گرفتن در مسیر استدراج و رسیدن به عذاب خداوند دور شود.

سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا

....................

پایان پیام