به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ با وجود آنکه تمرکز اصلی بریکس بر ایجاد نهادهایی همچون بانک توسعه جدید برای تقویت همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای عضو است، این نهاد به‌طور فزاینده‌ای بر همکاری‌های امنیتی نیز تأکید دارد. برگزاری نشست اخیر رؤسای شوراهای عالی امنیت ملی کشورهای عضو در برزیل نمونه‌ای از این رویکرد است. سفر اخیر علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، به برزیل نیز نشان‌دهنده نقش فزاینده ایران در همکاری‌های امنیتی چندجانبه و تلاش این کشور برای تقویت جایگاهش در نظم در حال گذار امنیتی بین‌المللی است.
اهمیت همکاری امنیتی بریکس
بریکس که در سال ۲۰۰۹ تاسیس شد، بر این فرض استوار است که نهادهای بین‌المللی بیش از حد تحت سلطه قدرت‌های غربی قرار دارند و دیگر پاسخگوی نیازهای کشورهای در حال توسعه نیستند. این نهاد تلاش کرده است تا سیاست‌های اقتصادی و دیپلماتیک اعضای خود را هماهنگ کند، نهادهای مالی جدیدی تأسیس نماید و وابستگی به دلار آمریکا را کاهش دهد.
اما در حالی‌که بریکس جایگاه قدرت‌های غربی در نظم جهانی موجود را زیر سؤال می‌برد، هنجارهای حاکم بر نظام بین‌المللی را به چالش نمی‌کشد. هدف این بلوک، ایجاد سازوکارهای امنیتی مستقل برای مقابله با تهدیدات مشترکی چون تروریسم، تهدیدات سایبری و مداخلات خارجی است.
در واقع، بریکس به‌عنوان یک بلوک غیرغربی تلاش دارد تا ضمن ایجاد توازن در نظام امنیتی بین‌المللی، وابستگی به نهادهای تحت‌تأثیر غرب مانند ناتو را کاهش دهد. در دهه‌های اخیر، غرب به رهبری آمریکا، از طریق یک‌جانبه‌گرایی و استفاده ابزاری از هنجارها و نهادهای بین‌المللی یا مستقیما موجب بی‌ثباتی در کانون‌های رقابت ژئوپلیتیکی شده یا از آن بهره‌برداری کرده است. رویکرد بریکس در ایجاد موازنه قوا، انگیزه‌ای برای سایر دولت‌ها فراهم کرده است تا با بهره‌گیری از این گروه، ضمن تقویت این هنجارها، با تهدیدهای امنیتی علیه صلح و ثبات جهانی مقابله نمایند.
1. گسترش همکاری‌های ضدتروریسم و امنیت سایبری
کشورهای عضو بریکس با چالش‌های مشترکی مانند تروریسم، به‌ویژه افراط‌گرایی تکفیری، جرایم سازمان‌یافته فراملی و تهدیدات سایبری مواجه هستند. امنیت سایبری برای اعضای این نهاد از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که حدود ۴۰ درصد کاربران اینترنت در کشورهای عضو بریکس زندگی می‌کنند و در سال ۲۰۲۳، حملات سایبری به زیرساخت‌های حیاتی این کشورها ۳۵ درصد افزایش یافته است.
این وضعیت باعث افزایش علاقه کشورهای عضو به همکاری برای توسعه، واردات یا صادرات فناوری‌های مرتبط با امنیت سایبری می‌شود. نشست اخیر در برازیلیا می‌تواند زمینه هماهنگی بیشتر در عملیات‌های اطلاعاتی، تبادل داده‌های امنیتی و تدوین راهبردهای مشترک را فراهم آورد.
2. امنیت اقتصادی و انرژی
امروزه امنیت انرژی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار شناخته می‌شود و به همین دلیل، تلاش برای کنترل شریان‌های اصلی انرژی، به‌ویژه نفت و گاز، به بخش مهمی از رقابت ژئوپلیتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است. انرژی یکی از حوزه‌های مهمی است که کشورهای عضو بریکس می‌توانند در آن فعال باشند، چرا که تجارت درون‌گروهی این بلوک از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۳، رشدی ۲۰۰ درصدی داشته است.
در این میان، باید توجه داشت که همکاری در زمینه امنیت انرژی می‌تواند به کاهش تأثیر تحریم‌های یک‌جانبه غرب کمک کند. تولیدکنندگان بزرگ نفت مانند روسیه، ایران و عربستان سعودی که مجموعاً ۴۳ درصد از تولید جهانی نفت را در اختیار دارند، عضو این بلوک هستند، همان‌طور که کشورهای بزرگ مصرف‌کننده انرژی همچون هند، چین و برزیل نیز در این جمع قرار دارند. از این‌رو، تأمین امنیت خطوط انتقال انرژی که ۶۵ درصد از انرژی مصرفی جهان را حمل می‌کنند، برای اعضای بریکس اهمیت راهبردی دارد.
سهم کشورهای بریکس در بازار جهانی انرژی رو به افزایش است. اما همکاری‌های صورت‌گرفته تاکنون عمدتا دوجانبه بوده‌اند. از این رو، کارشناسان بر این باورند که با توجه به افزایش نقش‌آفرینی این کشورها در حوزه امنیت و حکمرانی انرژی، نیاز به یک پاسخ هماهنگ و راهبردی چندجانبه وجود دارد که بتواند فرصت‌های توسعه را برای همه اعضا فراهم سازد.
در همین راستا، الکساندر سیلویرا، وزیر معادن و انرژی برزیل، در مراسم افتتاحیه دومین نشست انرژی بریکس که به ریاست برزیل در ۲۰ مارس در برازیلیا برگزار شد، اظهار داشت: این مسئولیت ماست که میان امنیت انرژی، توسعه پایدار و گذار به آینده‌ای با کربن کمتر توازن برقرار کنیم.
وی افزود: گسترش این بلوک بر اهمیت ما تأکید دارد و ما را فرا می‌خواند تا کشورهای جنوب جهانی را تقویت کنیم. این امر مستلزم بهبود حکمرانی همکاری‌های انرژی است تا این همکاری‌ها فراگیرتر و پایدارتر شوند. باید اقدامات خود را هماهنگ کنیم و اطمینان یابیم که ادغام اعضای جدید، توانمندی‌ها و فرصت‌های ما را تقویت می‌کند/
3. هماهنگی در مورد بحران‌های بین‌المللی
با توجه به نقش‌آفرینی روسیه و چین در بحران‌هایی نظیر اوکراین و تایوان، و همچنین نقش ایران در شرق آسیا، بریکس می‌تواند به بستری کلیدی برای مدیریت بحران‌های بین‌المللی تبدیل شود. چین، روسیه و ایران تاکنون چندین رزمایش دریایی مشترک در اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج‌فارس برگزار کرده‌اند که نشان‌دهنده اتحاد آنها در تأمین امنیت کشتیرانی و خطوط حمل‌ونقل دریایی و مقابله با مداخلات فرامنطقه‌ای است.
جایگاه ایران در نظم امنیتی غرب آسیا از منظر بریکس
از نگاه بریکس، ایران یکی از بازیگران کلیدی در مبارزه با تروریسم، به‌ویژه تروریسم ناشی از داعش و همچنین در حفاظت از امنیت منطقه‌ای به‌شمار می‌رود. عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بریکس، این جایگاه را بیش از پیش تقویت کرده است.
علاوه بر این، کنترل ایران بر تنگه هرمز و نقش آن در بازار نفت، این کشور را به شریک مهمی در حوزه‌های امنیتی و تجاری برای اعضای بریکس تبدیل کرده است. مشارکت ایران با چین و روسیه در پروژه‌های انرژی نیز تضمینی برای جریان پایدار انرژی به کشورهای عضو بریکس به شمار می‌رود.
از سوی دیگر، توانمندی‌های پیشرفته سایبری ایران این امکان را فراهم می‌کند که نقشی فعال در تأمین امنیت سایبری بریکس ایفا کند. در سال ۲۰۲۴، ایران، هند و آفریقای جنوبی توافق‌نامه‌ای برای تشکیل مرکزی به‌منظور مقابله با تروریسم سایبری امضا کردند.
در مجموع، بریکس در حال تبدیل شدن به یک قطب امنیتی مستقل است و ایران با برخورداری از موقعیت راهبردی جغرافیایی، توانمندی‌های نظامی پیشرفته، و نفوذ در نقاط بحرانی منطقه‌ای، می‌تواند در تحقق اهداف امنیتی این بلوک نقش‌آفرین باشد.
در پایان باید گفت که بریکس، فراتر از اهداف اقتصادی اولیه آن، در حال تبدیل شدن به یک بازیگر کلیدی در عرصه امنیت بین‌الملل است. همگرایی کشورهای عضو در حوزه‌هایی همچون مبارزه با تروریسم، امنیت سایبری و انرژی، به‌ویژه با مشارکت کشورهایی چون ایران، نشان می‌دهد که این بلوک قصد دارد نظم امنیتی موجود را به چالش بکشد، بدون آنکه الزما به تقابل با هنجارهای بین‌المللی بپردازد. نقش ایران، با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی، ظرفیت‌های نظامی و حضور فعال در منطقه، مکملی حیاتی برای اهداف راهبردی بریکس است و می‌تواند نقطه اتکای این بلوک در تحولات آتی امنیتی باشد.
**************
پایان پیام/ 345
