خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ابنا:
حجت‌الاسلام والمسلمین «محمدکاظم حقانی فضل» استاد حوزه و پژوهشگر علوم اسلامی، در شب‌های ماه مبارک رمضان در سلسله ویدیوهایی به تشریح دعاهای قرآنی با ربّنا می‌پردازد که متن سخنان وی در ویدیوی شب هفدهم ماه مبارک رمضان به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسول الله و آله اجمعین
در آیه‌ی 286 سوره‌ی بقره چندین «ربّنا» آمده است، ولی قبل از آن‌که ربناها شروع شود و خداوند چند دعا از زبان مؤمنین بیان کند، ابتدا یک نکته‌ی اعتقادی مهمی بیان می‌کند که «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها» خداوند از کسی بیش از توان و وسعش نمی‌خواهد و بر او تکلیف نمی‌کند. در مباحث اعتقادی و کلام اسلامی، عبارت «تکلیف ما لا یطاق» وجود دارد. یعنی خداوند فراتر از طاقت انسان‌ها تکلیف ندارد، «تکلیف ما لا یطاق» قبیح است و عاقل و حکیم چنین تکلیفی به بندگانش نمی‌کند. در فقه و احکام هم دیده‌اید که اگر کسی معده‌درد دارد، روزه بر او واجب نیست، اگر بدن‌درد دارد، لازم نیست ایستاده نماز بخواند و می‌تواند نشسته بخواند؛ مثال‌های گوناگونی در این زمینه داریم. اما جالب است که خدا در همین آیه می‌فرماید: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسینا أَوْ أَخْطَأْنا» و در ادامه می‌فرماید: «وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ» خدایا، چیزی که طاقتش را نداریم بر ما تحمیل نکن. اولِ آیه می‌گوید که خدا این کار را نمی‌کند، خدا بیش از توان آدم‌ها تکلیفی نمی‌کند، ولی دوباره دعا می‌کند که آنچه طاقت نداریم را بر ما تحمیل نکن.
برای روشن شدن این مسئله شاید لازم باشد به این نکته توجه کنیم که گاهی خداوند متعال به خاطر رفتار خود آدم‌ها و اشتباهات آن‌ها، تکلیف می‌کند. خداوند در آیه‌ی 160 سوره‌ی نساء می‌فرماید: «فَبِظُلْمٍ مِنَ الَّذینَ هادُوا حَرَّمْنا عَلَیْهِمْ طَیِّباتٍ»، در زمان حضرت موسی یهودیان ظلم کردند، پیامبران را کشتند و جرم و جنایت‌های زیادی انجام دادند. خدا می‌گوید که به خاطر مجازات این‌ها، ما طیبات و چیزهای خوب را هم بر آن‌ها حرام کردیم. طیباتی که «أُحِلَّتْ لَهُمْ» قبلاً برای آن‌ها حلال بود ولی به خاطر مجازات، آن‌ها را حرام کردیم. اینجا ممکن است بگوییم که منظور از «ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ» این است که ما را مجازات نکنی که به خاطر اشتباهات‌مان تکلیف‌های سنگین برای ما بیاوری.
وجه دیگری هم می‌توان برای آن پیدا کرد و توضیح داد که این «ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ» معلوم نیست حتماً تکلیف باشد، بلکه گاهی موقعیت است. به عبارت دیگر، انسان‌ها یک‌سری تکالیفی دارند و گاهی هم در موقعیت‌های مصیبت‌بار، سخت، گرانی، قحطی و مرگ‌ومیر می‌افتند. همان که در آیه فرمود: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ» (البقرة : 155)، این‌ها مشکلاتی است که در زندگی پیش می‌آید و گاهی فشارها بسیار فراتر از طاقت انسان می‌شود. اینجاست که ما از خدا می‌خواهیم و شاید این آیه این را بیان می‌کند که «وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ»، امتحان‌ها و موقعیت‌هایی که طاقتش را نداریم برای ما پیش نیاور و ما را آنجا نجات بده. گاهی این موقعیت‌ها هم چنان‌که در آموزه‌های دینی آمده، نتیجه‌ی رفتار خود انسان‌ها است. خداوند می‌فرماید: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ» (الشوری : 30) بسیاری از مصیبت‌های انسان به خاطر رفتارهای خودش است که می‌تواند رفتارهای فردی و اجتماعی باشد. کاری می‌کنیم و مدتی بعد گرفتاری پیش می‌آید؛ گرفتاری که طاقت آن را نداریم. شاید شاهد این‌که مراد آیه این باشد که ما را در این وضعیت نینداز، ادامۀ آیه است که «وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ» آنچه که طاقتش را نداریم بر ما تحمیل نکن، «وَ اعْفُ عَنَّا» ما را عفو کن، «وَ اغْفِرْ لَنا» ما را ببخش، «وَ ارْحَمْنا» و مورد رحمتت قرار بده.
ممکن است و شاید بتوانیم از این‌ها نتیجه بگیریم که عفو و مغفرت برای این آمده که آن چیزهایی که طاقتش را نداریم و ممکن است گرفتارش شویم، نوعی مکافات دنیوی برای اعمال خودمان است که گرفتار شده‌ایم. برخی هم نتیجه‌ی رفتارها است. مجموعه‌ی انسان‌ها کارهایی می‌کنند که نتیجه‌ی طبیعی آن گرفتاری است، مثل این‌که ما محیط زیست را خراب کرده‌ایم و طبیعتاً گرفتار آفاتش هم خواهیم بود.
پس اینجا با این‌که خداوند این حکمت را دارد که تکلیفِ بیش از حد نکند اما گاه انسان‌ها خودشان را در موقعیت‌های فراتر از طاقت قرار می‌دهند. اینجا از خدا می‌خواهیم که ما را در موقعیت‌هایی که طاقتش را نداریم، در امتحان‌هایی که ممکن است شکست بخوریم، به عفو، رحمت و مغفرتت قرار نده.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
.......................................
پایان پیام/ 167
نظر شما